The love tale of Heer and Ranjha has been indisputably the much loved tale of  Punjabis through all the times since its inception. Persian was a language of great intellectual worth and the state language of sub-continent as well when this tale emerged and got fame. Some of the Persian poets, who travelled with the invaders coming from West, translated popular folks and tales of Punjabi in Persian poem. Using their own language as a medium and embracing the indigenous tales was a laudable effort. By this way, they earned a quick response from the locals and inspired many local poets to write this tale in Persian. This article is a brief introduction to poets who ventured this tale in Persian along with a comparative analysis of the tale, the characters and chronological order of the happenings.

قصہ ہیر رانجھا کے فارسی شعرا کا تقابلی جائزہ

حواشی

(۱)           فوجا سنگھ، History of Punjab، جلد سوم، (پٹیالہ: شعبۂ مطالعۂ تاریخِ پنجاب، پنجابی یونی وسٹی، ۱۹۷۲ء)، ص۳۷۳

(۲)           حسن انوشہ (مرتبہ)، دانشنامۂ ادبِ فارسی، جلد چہارم (بخش یکم)، (تہران: وزارتِ فرہنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵ھ)، ص۴۰۴

(۳)          ڈاکٹر محمد باقر، پنجابی قصے فارسی زبان میں، جلد دوم (لاہور: پنجابی ادبی اکیڈمی،۱۹۶۰ء)ص۴۲

(۴)          ایضاً، ص۴۴

(۵)          دمودر، ہیر دمودر، مرتب: محمد آصف خاں(لاہور: پاکستان پنجابی ادبی بورڈ،۱۹۸۶ء)ص ۱۹

(۶)           ایضاً، ص۱۹

(۷)          ڈاکٹر محمد باقر، پنجابی قصے فارسی زبان میں، جلد اول(لاہور: پنجابی ادبی اکیڈمی، ۱۹۵۷ء)،ص ۸۲

(۸)          ایضاً، ص۸۳

(۹)           ڈاکٹر ظہور الدین احمد، شاعری مشمولہ تاریخِ ادبیاتِ مسلمانانِ پاک و ہند، جلد چہارم، مرتب: پروفیسر مقبول بیگ بدخشانی، (لاہور: پنجاب یونیورسٹی، ۱۹۷۱ء)، ص۲۴۳

(۱۰)         ڈاکٹر محمد باقر، جلد اول، محولہ بالا، ص۱۰۸

(۱۱)          ایضاً، ص۱۰۸

(۱۲)         ایضاً، ص۱۱۶

(۱۳)         بلال زبیری، جھنگ کی لوک کہانیاں، ( جھنگ: جھنگ ادبی اکیڈمی،۱۹۷۵ء)،ص۲۶۔

(۱۴)         ڈاکٹر محمد باقر، جلداول، محولہ بالا، ص۱۱۲

(۱۵)         ایضاً،ص۱۱۱

(۱۶)         سیّد فیاض محمود، سیّد وزیر الحسن عابدی (مرتبین)، تاریخِ ادبیاتِ مسلمانانِ پاک و ہند، جلد پنجم، (لاہور: پنجاب یونیورسٹی، ۱۹۷۲ء)، ص ۵۰

(۱۷)         ڈاکٹر اعجاز احمد ندیم، پنجابی قصہ ہیر و رانجھا لکھنے والے فارسی شعراء کا مختصر تعارف، مشمولہ کھوج، لاہور،شمارہ ۱.۳۲ (۲۰۰۹ء)، ص۱۴۹

(۱۸)         ڈاکٹر اعجاز احمد ندیم ، محولہ بالا، ص۱۵۰

(۱۹)          ڈاکٹر محمد باقر، جلد دوم، محولہ بالا، ص۸۴

(۲۰)         ایضاً، جلداول، محولہ بالا،ص۱۵۳

(۲۱)         وارث شاہ، ہیر سید وارث شاہ، مرتبہ:شیخ عبدالعزیز(لاہور: پنجابی ادبی اکیڈمی،۱۹۶۰ء)،ص ۷

(۲۲)         حسن انوشہ (مرتبہ)، دانشنامہئِ ادبِ فارسی،محولہ بالا،ص۲۷۴۵

(۲۳)        ڈاکٹر محمد باقر، جلد اول، محولہ بالا، ص۱۶۱

(۲۴)        ایضاً، ص۱۶۴

(۲۵)        ڈاکٹر اعجاز احمد ندیم، محولہ بالا، ص۱۵۶

(۲۶)         ڈاکٹر محمد باقر، جلد اول، محولہ بالا، ص۱۰۳

(۲۷)        سیّد فیاض محمود، سیّد وزیر الحسن عابدی (مرتبین)، تاریخِ ادبیاتِ مسلمانانِ پاک و ہند، جلد پنجم، محولہ بالا، ص۶۰

(۲۸)        ڈاکٹر محمد باقر، جلد دوم، محولہ بالا، ص۷۱

(۲۹)         ایضاً، ص۷۷

(۳۰)        ایضاً

(۳۱)         ایضاً، ص۸۰

(۳۲)        ڈاکٹر محمد باقر، جلد اول، محولہ بالا،ص ۱۷۲

(۳۳)        ٹیمپل، آر سی (Temple, R. C)، The Legends of the Punjab، جلد دوم، (نئی دہلی: روپا اینڈ کو، ۲۰۰۲ء)، ص۲۱۰

(۳۴)        ایضاً، محولہ بالا، ص۱۶۸

(۳۵)        محمد افضل خاں، ہیر رانجھا دا قصہ، وارث توں پہلاں تے پچھوں، مشمولہ پنج دریا، لاہور،شمارہ ۱۰۔۱۱۔۱۲، (۱۹۶۹ء)، ص۳۵۹

(۳۶)        انسائیکلوپیڈیا آف انڈین لٹریچر، جلد دوم،( دہلی: ساہتیہ اکادمی، ۱۹۹۵ء، ۱۵۶۸)

(۳۷)        افضل خاں، محولہ بالا، ص۲۶۰

(۳۸)        ڈاکٹر گوپی چند نارنگ، ہندوستانی قصوں سے ماخوذ اردو مثنویاں (لاہور: سنگِ میل پبلی کیشنز،۲۰۰۳ء)، ص۱۸۲-۱۹۱

(۳۹)         افضل خاں، محولہ بالا، ص۳۵۹

(۴۰)        ڈاکٹر گوپی چند نارنگ، محولہ بالا، ص۱۸۰-۱۸۲

مآخذ:

(۱)           احمد، ظہور الدین ،ڈاکٹر، شاعریمشمولہ تاریخِ ادبیاتِ مسلمانانِ پاک و ہند، جلد چہارم، مرتبہ: بدخشانی،مقبول بیگ، پروفیسرلاہور: پنجاب یونیورسٹی،۱۹۷۱ء۔

(۲)           انوشہ، حسن (مرتب)، دانشنامہئِ ادبِ فارسی،جلد چہارم(بخش سوم)، تہران: وزارتِ فرہنگ و ارشاداسلامی، ۱۳۷۵ھ

(۳)          باقر،محمد،ڈاکٹر،پنجابی قصے فارسی زبان میں، جلد اول،لاہور: پنجابی ادبی اکیڈمی،۱۹۵۷ء

(۴)          _______    جلد دوم، _______،۱۹۶۰ء

(۵)          ٹیمپل، آر سی (Temple, R. C)، The Legends of the Punjab، جلد دوم، نئی دہلی: روپا اینڈ کو، ۲۰۰۲ء

(۶)           خاں، محمد افضل،ہیر رانجھا دا قصہ، وارث توں پہلاں تے پچھوں مشمولہ :پنج دریا ، لاہور، شمارہ۱۱-۱۰.۱۲،۱۹۶۹ء

(۷)          دمودر، ہیر دمودر، مرتبہ:خاں، محمد آصف ،لاہور: پاکستان پنجابی ادبی بورڈ،۱۹۸۶ء

(۸)          زبیری،بلال ، جھنگ کی لوک کہانیاں، جھنگ: جھنگ ادبی اکیڈمی،۱۹۷۵ء

(۹)           شاہ، وارث، ہیر سید وارث شاہ، مرتبہ:شیخ عبدالعزیز،لاہور: پنجابی ادبی اکیڈمی،۱۹۶۰ء

(۱۰)         نارنگ، گوپی چند ،ڈاکٹر، ہندوستانی قصوں سے ماخوذ اردو مثنویاں،لاہور: سنگِ میل پبلی کیشنز، ۲۰۰۳ء

(۴)          محمود، فیاض، سیّد و عابدی، وزیر الحسن، سیّد، تاریخِ ادبیاتِ مسلمانانِ پاک و ہند، جلد پنجم، لاہور: پنجاب یونیورسٹی، ۱۹۷۲ء

رسائل

(۱)           ندیم، اعجاز احمد،ڈاکٹر،پنجابی قصہ ہیر و رانجھا لکھنے والے فارسی شعراء کا مختصر تعارف مشمولہ کھوج، شمارہ ۱، ۳۲، لاہور:پنجاب یونی ورسٹی، ۲۰۰۹ء۔

انسائیکلوپیڈیا

(۱)           انسائیکلوپیڈیا آف انڈین لٹریچر، جلد دوم، دہلی: ساہتیہ اکادمی، ۱۹۹۵ء